U istoriji Novog Sada postoje poglavlja koja se, samo s vremena na vreme, ponovo otvaraju i čitaju. Jedno od takvih je i priča o novosadskim Jermenima – maloj zajednici koja je svoje utočište pronašla u Petrovaradinskom Šancu 1739. godine. Njeni članovi su bili specifični po svom poreklu, tradiciji, verskom opredeljenju i ekonomskoj moći. U grad su stigli pod zaštitom Vatikana i jermenskog monaškog reda mehitarista. Uz njihovu pomoć i sopstvenim sredstvima, Jermeni su sredinom 18. veka podigli svoju prvu crkvu, upravo u vreme kada je Novi Sad stekao privilegiju slobodnog kraljevskog grada. U panorami Novog Sada Crkva Sv. Grgura Prosvetitelja se nije isticala veličinom i izgledom, ali je predstavljala jedini jermenski hram na širem geografskom području.
Novosadski Jermeni su prosperirali do polovine 19. veka. Iako je u najboljim vremenima kolonija dostizala tek sto članova, bio je primetan njihov doprinos ekonomskom jačanju grada. Nažalost, u bombardovanju grada 1849. godine, srušena je Jermenska crkva, a broj njenih vernika se drastično smanjio. Zahvaljujući upornosti jermenskih sveštenika-mehitarista i darežljivosti Marije Trandafil, hram je obnovljen 1872. godine. Iako je od kraja 19. veka u Jermensku crkvu ulazilo veoma malo vernika, građani su bili naviknuti na njenu fasadu i prisustvo starih sveštenika. Za starije generacije ovaj objekat je predstavljao simbol starog Novog Sada.
Nostalgija i želja za očuvanjem stare arhitekture, međutim, nisu bili dovoljno snažni argumenti koji bi posleratne urbaniste ubedili da sačuvaju objekte u starom jezgru Novog Sada. Kao žrtva prosecanja Bulevara maršala Tita, Jermenska crkva je srušena u oktobru 1963. godine. Preživeo je deo jednog zida, a poslednji kamen temelja je iskopan u devetoj deceniji 20. veka. Na mestu nekadašnjeg groblja je podignuta neugledna ograda, ispred koje, i danas, stoji nadgrobni spomenik davno nestale i zaboravljene jermenske porodice.
Ljiljana Lazić
Izložba: JERMENSKA CRKVA U NOVOM SADU – IZBRISANA BAŠTINA
Produkcija: Muzej grada Novog Sada
Autor: Ljiljana Lazić, istoričar umetnosti, muzejski savetnik
Lokacija: Zbirka strane umetnosti, Dunavska 29, Novi Sad
Svečano otvaranje: 15. maj 2014., 19 časova
Trajanje: 15. maj – 31. avgust 2014.
MUZEJ GRADA NOVOG SADA
organizuje ciklus predavanja u toku trajanja izložbe:
Četvrtak, 29. maj 2014. u 19 časova
MOGUĆNOST OBNOVE JERMENSKE CRKVE U NOVOM SADU
predavač: Darko Polić, arhitekta
Četvrtak, 5. jun 2014. u 19 časova
SUDBINA JERMENA I KULTURNE BAŠTINE U NOVOM SADU
predavač: Vojislav Dević, arhitekta
Četvrtak, 12. jun 2014. u 19. časova
KOCKICE UNIŠTENOG NASLEĐA – ZAŠTITNA ARHEOLOŠKA ISTRAŽIVANjA NA LOKALITETU BR. 35 „ERSTEBANKA“, NOVI SAD
predavač: Dušica Veselinov, arheolog-konzervator
Četvrtak, 19. jun 2014. u 19 časova
JERMENSKA APOSTOLSKA CRKVA
predavač: Darjuš Samii, istoričar
Četvrtak, 26. jun 2014. u 19 časova
GRAĐA O JERMENIMA U FONDU NOVOSADSKOG MAGISTRATA
predavač: Duško Pantelić, istoričar
Četvrtak, 3. jul 2014. u 19 časova
O KULTURI SEĆANJA
predavač: Nikola Grdinić, prof. književnosti
Predavanja će se održati u prostoru Zbirke strane umetnosti, Dunavska 29.
