GOSTUJUĆA IZLOŽBA NARODNOG MUZEJA U BEOGRADU
Paja Jovanović
SLIKE BALKANA
autora Petra Petrovića, istoričara umetnosti-višeg kustosa
Slavu i popularnost slikara ljudi i običaja na Balkanu Pavle Paja Jovanović je stekao vrlo rano, ne navršivši ni tridesetu godinu života. Do pojave mladog i darovitog Jovanovića, u srpskom slikarstvu novijeg doba takvim uspehom su se mogli pohvaliti samo pojedinci. Zapravo, uspeh i ugled koji je velikim i istrajnim radom vremenom stekao na međunarodnom i na domaćem planu, prevazilazio je sve do tada poznate ovdašnje primere. Dovoljno je pomenuti da je bio među retkim srpskim slikarima koji je rano, sa svega dvadeset i devet godina postao član Srpske kraljevske akademije, da je međunarodna priznanja sticao u umetničkim metropolama poput Beča, Londona, Minhena i Pariza, kao i činjenicu da se danas njegova dela sa nesmanjenim uspehom izlažu i predstavljaju kako u svetu, tako i kod nas.
Posle dobrog prijema na koji je naišao sa slikama Mačevanje, Prvi čas mačevanja i Guslar, Paja Jovanović nastavlja da niže uspehe narednim delima od kojih su pojedina zauzela istaknuto mesto ne samo u njegovom, nego i u evropskom slikarstvu tog vremena. Motive za njih je nalazio u svakodnevnom životu običnih ljudi koje je stretao na putovanjima po Balakanu – kod Kuča u Crnoj Gori, među Srbima i Arbanasima u okolini Skadra, na Kosovu i Metohiji, severnoj Albaniji, itd. Skoro svako njegovo putovanje je bilo ispraćeno novinskim napisima tog vremena. Tako se zna da je pored celog Balkana, gde je stizao čak i do pojedinih grčkih ostrva, obišao i Dalmaciju, Bosfor i Malu Aziju, da bi se posebno zadržao u Egiptu i Maroku, i potom stigao čak do Kavkaza. Kada bi završio jednu ili nekoliko slika, već je razmišljao o novom putu i drugoj temi, a kada je prikupio dovoljno građe sa putovanja po Balkanu, vraćao se u svoj atelje u London, potom Minhen, Pariz i na posletku u Beč, da detaljno i prema svim pravilima akademske veštine naslika scene, događaje i ljude sa Balkana i prikaže ih preko svojih galerista tadašnjoj publici.
Slikajući žanr-scene iz života ljudi Balkana i Orijenta, Paja Jovanović je koliko zahvaljujući nesumnjivom daru i velikom radu, toliko i probuđenom interesovanju Evrope za Orijentom u XIX veku (a uže posmatrano i za romantičnu oslobodilačku borbu balkanskih naroda od Turaka), brzo stekao mnogo poklonika širom sveta. Na njegovim poznatim žanr-scenama iz života balkanskih naroda i istorijskim kompozicijama vaspitavale su se generacije u prošlosti, a neke se i danas vaspitavaju. One su najsnažnije odjeknule u narodu i probudile nacionalna osećanja upravo u godinama kje su prethodile Balkanskim ratovima i Prvom svetskom ratu. U tom pogledu Paja Jovanović je bio čovek vremena u kome je živeo i stvarao. Svestan da je tada pripadao jednom skromnom broju međunarodno priznatih srpskih slikara, prihvatio je ulogu umetnika koji je, ravnopravno sa umetnicima drugih nacionalnosti u Austro-Ugarskoj monarhiji, opravdao etničku i kulturnu samosvojnost Srba.
